Ελένη

του Ευριπίδη

Μέχρι κάποια στιγμή η πιό light εκδοχή αττικής τραγωδίας που διδασκόταν στα σχολεία για μια πρώτη επαφή των μαθητών του γυμνασίου με την αρχαία ελληνική δραματική ποίηση ήταν σε μετάφραση η Ιφιγένεια εν Ταύροις του Ευριπίδη. Έκτοτε τα χρόνια πέρασαν και τη θέση της Ιφιγένειας πήρε στο πρόγραμμα σπουδών του Υπουργείου Παιδείας η Ελένη. Κατά την ταπεινή μου γνώμη η Ελένη του Ευριπίδη δεν είναι το πιό αντιπροσωπευτικό ούτε το πλέον κατάλληλο ανάγνωσμα για μαθητές που πρώτη φορά έρχονται σε επαφή με το έργο των τραγικών προκειμένου να ψυλλιάστουν τί στο καλό σημαίνει ως είδος η περίφημη αρχαία ελληνική τραγωδία. Γιατί καλά είναι να προστατεύουμε τα παιδιά μας γενικώς από το τραγικό "αίμα" και τη "βία", αλλά σε μια εποχή όπως η δική μας δεν ξέρω αν έχει νόημα η υποκρισία να επιλέγουμε να τα διδάξουμε εργάκια τα οποία θεωρούμε κατάτι λιγότερο αιμοσταγή, ακίνδυνα και γλυκανάλατα -και καλά-.

Η Ελένη δεν είναι όμως καθόλου ένα ακόμα δροσερό εργάκι για το καλοκαίρι. Αντίθετα στο έργο αυτό συναντά κανείς ένα ιδιαίτερο δείγμα δραματικής ποίησης με ασαφή τα όρια ανάμεσα στο τραγικό και το κωμικό, με σαφείς επίσης προβληματισμούς σχετικά με το τί είναι δραματικά θεατρικό και τραγικά γελοίον και όλα αυτά δοσμένα μέσα σε ένα μυθικό πλαίσιο το οποίο αρχικά χρησιμοποιεί ως έναυσμα ο ποιητής και το οποίο πολύ γρήγορα προσπερνάει για να δώσει νέο νόημα και περιεχόμενο σε αυτό που λέμε στο σύγχρονο πιά θέατρο "δραματική πλοκή". Οι ήρωες του Ευριπίδη εδώ δεν είναι τα ανάλογα των επικών πρώτο - τύπων που αλληλεπιδρούν σε σκηνή -επίτηδες κατά πάσα βεβαιότητα ο ποιητής διαλέγει τους ήρωες που ηθικά ξέπεσαν πρώτοι, η ωραία Ελένη ενέδωσε στον βάρβαρο Πάρη επισύροντας την μήνιν του Μενέλαου, τον πόλεμο και την εκστρατεία στην Τροία των Αχαϊών-. Οι ήρωες του Ευριπίδη εδώ θυμίζουν περισσότερο καρικατούρες ηρώων σε ένα μεγάλο, όμορφο και τελευταίο για τις ζωές τους παραμύθι. Η Ελένη όμως δεν είναι μια ιλαροτραγωδία όπου ο Ευριπίδης δεν ξέρει να μας πει ακριβώς τί έκβαση είχαν των ανθρώπων εκείνων οι ζωές κι αν έζησαν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα, αλλά ένα έργο που στοχεύει να αναδείξει προβληματισμούς σχετικά με αυτό που θα ονομάζαμε δράμα ανθρώπινο και με αυτή την έννοια δράμα οικείο και καθημερινό. Γιατί το αληθινό δράμα είναι μια κωμωδία τραγική. Όπως και η ίδια η ζωή με τις δυσκολίες και τα ευτράπελά της.

Πολλά χρόνια πριν ο Σεφέρης αναρωτηθεί στη δική του Ελένη, ο Ευριπίδης προβληματίζεται ήδη εδώ αν άξιζε όλη αυτή η μεγάλη περιπέτεια - εκστρατεία των Ελλήνων "για ένα πουκάμισο αδειανό" που εκείνοι κάποτε το πόθησαν υπερβολικά και το ταύτισαν με ένα πρόσωπο που είχε το όνομα "Ελένη". Τοποθετεί την "αληθινή" Ωραία Ελένη του Μενέλαου λοιπόν να βρίσκεται ως εκ θαύματος της καλής της τύχης στην Αίγυπτο και μια "ψεύτικη" Ωραία Ελένη να είναι εκείνη που ως είδωλο της πραγματικής ο Πάρης πήρε κοντά του στην μακρινή κι απόρθητη Τροία. Η "αληθινή" περιμένει εν προκειμένω στην Αίγυπτο τον Μενέλαο να τη φυγαδεύσει και πάλι πίσω στη Σπάρτη. Δεν έχει νόημα να παραθέσω περισσότερα στοιχεία από την υπόθεση αφού μάλιστα διδάσκεται και στα γυμνάσια της χώρας.

Ωστόσο, είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι έχουμε διαμορφωμένο εδώ το πλαίσιο για μια εκ νέου δι-εκδίκηση για την Ωραία Ελένη, όχι στην κακοτράχαλη Τροία πιά, αλλά στην ερωτική Αίγυπτο των ρομαντικών ειδυλλίων. Η ιστορία του Μενέλαου και της Ελένης έτσι κι αλλιώς δεν ήταν μόνο η αιτία για έναν πόλεμο αλλά και η αφορμή για ένα αρχαίοελληνικό ρομάντζο. Κι ενώ έχουμε εδώ ένα ακόμα - όχι τόσο καθαρόαιμο ομολογουμένως- αντιπολεμικό δράμα απολογισμού του Τρωϊκού πολέμου, ο Ευριπίδης βρίσκει τρόπο να εξετάσει τα χαρακτηριστικά που έχει το λεγόμενο ελληνικόν ήθος και η συμπεριφορά ακόμα και ύπο παραλλαγμένες κάπως συνθήκες. Και μέσα σε όλο αυτό δε διστάζει να γίνει σαρκαστικά κωμικός προκειμένου να αναδείξει ποιά είναι η ευχή και η κατάρα, η ομορφιά και η ασχήμια μιας ολόκληρης φυλής όπως του Έλληνος η εξυπνάδα, η κουτοπονηριά και ο δόλος. Αυτά που άλωσαν την Τροία είναι αυτά που σώνουν κι εδώ άλλη μια την αληθινή τώρα Ελένη.

Είναι αντιληπτό νομίζω από τα παραπάνω πόσο δύσκολο είναι και να παρασταθεί και να διδαχτεί το συγκεκριμένο έργο του Ευριπίδη. Και αυτό ακριβώς ήταν και το πρόβλημα στην παράσταση που σκηνοθέτησε για λογαριασμό της Ελληνικής Θεαμάτων ο Θοδωρής Αθερίδης. Από τα φτωχά σκηνικά και τα κοστούμια του χορού ΕΜΟ μέχρι την τηλεοπτική υποκριτική των πρωταγωνιστών και την γενικότερη αισθητική προσέγγιση του σκηνοθέτη, η παράσταση μαρτυρούσε από μακριά επιπολαιότητα, ευκολία και τη "έλα, μωρέ... δε βαριέσαι" διάθεση για μια ακόμα εύπεπτη και δροσερή παράσταση καλοκαιριού. Σαν γρανίτα και σαν μάθημα - ξεπέτα για μαθητές γυμνασίου που έμειναν μετεξετασταίοι στο "Παρά Πέντε". Που βέβαια αποτελούν και το πιο απαιτητικό κοινό στα ποσοστά της τηλεθέασης... Ακόμα και ο πολύ καλός Θανάσης Αλευράς στον άχαρο ρόλο που του ανέθεσαν -τα καλύτερα μας επεφύλαξαν οι κάτοχοι των βραβείων Χόρν και Μερκούρη αντίστοιχα φέτος-, το χορικό της ξανθούλας του Διονύσιου Σολωμού και οι μουσικές του Γιώργη Χριστοδούλου δεν στάθηκαν ικανά να κερδίσουν ούτε καν τις αρχικές εντυπώσεις. Δεν υπάρχει λόγος να εστιάσει κανείς σε περισσότερες λεπτομέρειες. Η φωτογραφία τoυ αλά 300 Θεοκλύμενου του Γιάννη Βούρου τα λέει όλα.

Και επειδή είδα και το "δε βαριέσαι... βαριετέ" Βάτρα-Χ του Λιγνάδη από τη μία στην Επίδαυρο και επειδή την προσεχή εβδομάδα καραδοκεί από την άλλη η παράσταση - ληγμένη κονσέρβα των Ορνίθων από το Θεάτρο Τέχνης σε σκηνοθεσία διαφόρων παρατρεχάμενων και καθόλου Κουν στο Ηρώδειο επιτρέψτε μου μια μικρή επισήμανση: αν θέλουμε να καταπιαστούμε με μια παράσταση ας κρατάμε στα βασικά προσχήματα ένα minimum αισθητικού κριτηρίου και ένα στόχο για διάλογο ειλικρινή με έργα λαϊκά μεν ποιητικά δε τα οποία έτσι κι αλλιώς τα διέσωσε ο χρόνος, είναι κτήματα του παγκόσμιου πλέον πολιτισμού και όχι τσιφλίκια για να επιβεβαιώνουμε την επιπολαιότητα, την αφέλεια, τη ματαιοδοξία, τη θεσούλα, τα συμφέροντα και τον λαϊκισμό μας.

---

Σκηνοθεσία: Θοδωρής Αθερίδης
Μετάφραση- Μετεγγραφή: Μαριαλένα Κωτσάκη

Σκηνικά- Κοστούμια: Μανόλης Παντελιδάκης
Μουσική: Γιώργης Χριστοδούλου
Χορογραφία: Μάρθα Κλουκίνα
Φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος
Στίχοι: Μίνως Θεοχάρης
Μουσική διδασκαλία: Αλέξιος Πρίφτης

Παίζουν: Θοδωρής Αθερίδης, Σμαράγδα Καρύδη, Γιάννης Βούρος, Γιώργος Καπουτζίδης, Ανδρέας Νάτσιος, Γιώργος Κορμανός, Θανάσης Αλευράς, Νατάσα Κοτσοβού, Μένια Αναγνωστοπούλου, Ειρήνη Βουκελάτου, Ελπινίκη Γαβριηλίδου, Χαρά Ζησιμάτου, Λήδα Μανουσάκη, Μαρία Μησσήν, Αρετή Ντάλιου, Άντια Ολυμπίου, Εφη Ρευματά, Πόπη Χριστοδούλου

Ελληνική Θεαμάτων
210 3640813