Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα

του Μιχαήλ Μπουλγκακόφ

O Mikhail Bulgakov αν δεν είναι γνωστός για το υπόλοιπο έργο του (ας πούμε το θεατρικό έργο Η Ερυθρά Νήσος-The Crimson Island ή κάποιο από τα υπόλοιπα), είναι σίγουρα πασίγνωστος για το Μαιτρ και τη Μαργαρίτα. Το φανταστικό σατιρικό έργο του πέρασε από χίλια κύματα μέχρι να ολοκληρωθεί (κάπου το 1940) και εκδόθηκε αρχικά αποσπασματικά στη Ρωσία εξαιτίας της λογοκρισίας αρκετά χρόνια μετά το θάνατό του. Η υστεροφημία όμως είναι καλύτερη από την εν ζωή φήμη, οπότε ο Μπουλγακόφ χαίρει πλέον τη φήμη που αξίζει σε κάποιον που έγραψε ένα από τα σημαντικοτερα μυθιστορήματα του 20ου αιώνα.

Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα δεν είναι απλώς ένα απολαυστικό αφήγημα, αλλά και ένα έργο που απασχολεί συνεχώς εικονοκλάστες δημιουργούς με τις παράλογες και έντονες εικόνες του, αλλά η δυσκολία της μεταφοράς του με τη συνδρομή οποιασδήποτε από τις παραστατικές τέχνες είναι τεράστια. Όχι ότι δεν έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες διεθνώς, είτε στον κινηματογράφο είτε στο θέατρο, με τη ομώνυμη ρώσικη τηλεσειρά του 2005 να ανεβάζει τις πρωτόγνωρα τις θεαματικότητες.

Μεγαλεπήβολη κρίνεται λοιπόν εκ των πραγμάτων η προσπάθεια του Θεάτρου Παράθλαση να ανεβάσει το Μαιτρ (που υπάρχει online για τους τυχερούς αγγλομαθείς) στο στενάχωρο, υπόγειο στούντιό του στη Θεσσαλονίκη. Όμως το να κοιτάει κανείς ψηλά, κάθε άλλο παρά κατακριτέο είναι.

Τι γίνεται όταν ο Διάβολος εμφανίζεται ως Γερμανός καθηγητής στην κομουνιστική Ρωσία και ακούγοντας μια συζήτηση που τον αφορά έντονα –αφού περιστρέφεται γύρω από την ανυπαρξία του, πεισμώνει και του αποφασίζει να κάνει ζαβολιές; Ο Διάβολος –Woland παίρνει τη μορφή διασκεδαστή μάγου και αντί να διασκεδάσει τους Μοσχοβίτες, πάει να τους τρελάνει με ανεκδιήγητα μαγικά τύπου δημιουργία παραισθήσεων, εξαφάνιση ανθρώπων και άλλα ακόμη πιο περίεργα. Ο φτωχός Μαιτρ του τίτλου, πάλι, δεν είναι παρά ο συγγραφέας που γράφει ένα βιβλίο για τον Πόντιο Πιλάτο και τη συνάντησή του με τον Ιησού, αλλά δεν εκδίδεται ποτέ (εξαιτίας ενός κακιασμένου κριτικού λογοτεχνίας), τον οποίο ο ποιητής Bezdomny συναντάει στο τρελάδικο και αναλώνονται μαζί σε συζητήσεις για την ύπαρξη Θεού και Βελζεβούλ, εκτός των άλλων. Όσο για τη Μαργαρίτα, την αφοσιωμένη ερωμένη του Μαίτρ, είναι η μόνη που δέχεται το Διάβολο ως βοηθό της και χρησιμοποιώντας τις νεοαποκτηθείσες δυνάμεις της σώζει το Μαιτρ και καταδικάζει μερικούς από αυτούς που τον ταλαιπώρησαν.

Όχι ότι κανείς καταλαβαίνει και πολλά αν δε διαβάσει το βιβλίο, όμως η παράσταση είχε μια ευχάριστη πληρότητα και σου κρατούσε το χέρι στις κακοτοπιές. Ο πολυπληθής θίασος και κυρίως το υπόγειο που μύριζε κλεισούρα ίσως ήταν το πιο ταιριαστό για την αναπαράσταση ενός τόσο εκκεντρικού και σατανικά σαρκαστικού θέματος. Η προσέγγιση του μυθιστορήματος γίνεται κι εδώ –όπως και σε ανατολικές χώρες, όπου προτιμάται ενσωμάτωση μπαλέτου και λοιπής φαντασμαγορίας— με τη βοήθεια χορού και μουσικής, που δίνει απόκοσμη νότα στα συμβάντα. Ατμοσφαιρική μουσική και τραγούδια που ακούγονται σα να βγαίνουν λιγάκι από τις πύλες της κολάσεως, κίνηση από μέτρια έως καλή και κοστούμια από εξαιρετικά ευφάνταστα μέχρι υπολείμματα βεστιαρίου. Οι ηθοποιοί υποθέτω ότι είναι στην πλειονότητά τους οι μαθητές της δραματικής σχολής του θεάτρου Παράθλαση, και έτσι μόνο δικαιολογείται η όχι άψογη εκφορά του λόγου από ορισμένους, όπως και η τάση να φωνάζουν (και να overplay) και να μην υιοθετούν μια φυσική απόδοση του ρόλου.

Εξαιρετικές είναι οι στιγμές που χορωδία φωνών έρχεται ακριβώς πίσω και κάτω από τους θεατές, όταν οι ηθοποιοί χώνονται ανάμεσα στα σίδερα που συγκρατούν την ξύλινη κατασκευή της αμφιθεατρικής εξέδρας-χώρο καθισμάτων, όπως και η στιγμή που η Μαργαρίτα πετάει ολόγυμνη στον ουρανό της Μόσχας. Η γκρι απολιθωμένη ζωή που αποτελεί το σκηνικό είναι από τις πιο έξυπνες και με εύστοχο συμβολισμό επιλογές για μια low-budget παραγωγή. Που συγκεντρωτικά, μόνο ότι ξεπέρασε τον εαυτό της μπορούμε να της καταλογίσουμε, χωρίς διόλου να σταθούμε στις όποιες ατέλειές της. Θαρσείν χρη.

---

Απόδοση-Διασκευή: Μόνα Κιτσοπούλου – Γιώργος Γκασνάκης
Σκηνοθεσία: Μόνα Κιτσοπούλου
Μουσική: Αλέξανδρος Ραΐδης
Στίχοι: Γιώργος Γκασνάκης
Χορογραφίες-Κίνηση: Γιάννης Μαργαρώνης
Σκηνικά-Κοστούμια: Νίκος Καλαϊτζίδης
Φωτισμοί: Δημήτρης Τσιγγογιάννης

Παίζουν: Γιώργος Γκασνάκης, Σωτήρης Κανταρτζής, Γιούλη Αθουσάκη, Πάνος Δεληνικόπουλος, Θωμάς Αμαξόπουλος, Ελένη Μπέλα, Κώστας Ταρπατζής, Μίκα Στεφανάκη, Αλεξάνδρα Νικολαΐδου, Ευρώπη Αργυροπούλου, Πασχάλης Αραμπατζής, Στεφανία Κουφοπούλου, Ανδρέας Μαυραγάνης, Δήμητρα Τσενεσίδου, Αλέξανδρος Παπαγγέλου, Ελένη Συμεωνίδου, Δήμητρα Μιχαηλίδου, Ελένη Καραμεσίνη, Αφροδίτη Λαμπρακοπούλου, Χρύσα Γραμμένου, Αμαλία Ζαγοριανού, Δήμητρα Γρηγοριάδου, Παντελίτσα Μαυρογιάννη, Ιωάννα Τζίκα, Αφροδίτη Τράντα, Μίκα Στεφανάκη

Studio Παράθλαση
Κασσάνδρου 132, Θεσσαλονίκη, 2310 216 567