Ο Χορός του Θανάτου

του Αυγούστου Στρίντμπεργκ

Θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας

Μετάφραση: Μίνως Βολανάκης
Σκηνοθεσία: Νίκος Χατζόπουλος
Σκηνικά-κοστούμια: Γιώργος Ζιάκας
Φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος
Παίζουν: Μπέττυ Αρβανίτη, Γιάννης Βόγλης, Μάνος Βακούσης

Πολλοί δραματικοί συγγραφείς διεκδικούν τον τίτλο του ανατόμου της ανθρώπινης ψυχής. Ο Στριντμπεργκ δεν τον διεκδικεί απλά: τον φορά κατάσαρκα παρουσιάζοντας μας πραγματικά ψυχογραφήματα εκπληκτικής ακρίβειας. Είναι ως και συγκλονιστικό το πόσο βαθιά έχει μελετήσει την ανθρώπινη συμπεριφορά ένας άνθρωπος που απέχει από μας πάνω από έναν αιώνα σε μια εποχή που η ψυχανάλυση βρισκόταν ακόμα στα σπάργανα. Κι εκεί που δεν είχε φτάσει ακόμα τότε το νυστέρι της επιστήμης, ο ίδιος το συμπληρώνει με ποίηση συνθέτοντας τους ήρωές του από την ουσία του θεάτρου, τοποθετώντας τους κάπου ανάμεσα τέχνης και πραγματικότητας.

Ο «Χορός του θανάτου» είναι ένα από τα έργα σχέσεων του Σουηδού δραματουργού. Δεν ανήκει στα αμιγώς ποιητικά του (τύπου «Ονειρόδραμα», ή «Σονάτα των Φαντασμάτων» - παρόλο που και τα τρία έργα ανήκουν στη δεκαετία 1900-1910). Υπάρχει όμως κάτι ζοφερό στην ατμόσφαιρα που δεν επιτρέπει να το κατατάξουμε ούτε στα νατουραλιστικά. Θα λέγαμε πως πρόκειται για ένα έργο χρυσής ισορροπίας. Το θέμα του είναι η εφιαλτική συμβίωση επί μια εικοσιπενταετία ενός παντρεμένου ζευγαριού σε μια στρατιωτική βάση στην άκρη του κόσμου. Εκείνος στρατιωτικός κι εκείνη αποτραβηγμένη ηθοποιός (φαντάσματα από τη ζωή του συγγραφέα) που παράτησε μια πολλά υποσχόμενη καριέρα για χάρη του. Ακουσίως (μετάταξη του συζύγου) αλλά και ηθελημένα (απομάκρυνση των παιδιών τους) έχουν μείνει μόνοι σε έναν παλιό πύργο μέσα στο στρατόπεδο, παρακολουθούμενοι από τους κατοίκους της μικρής πόλης αλλά και δυναστευόμενοι από τους δικούς τους εφιάλτες. Η καθημερινή τους ρουτίνα περιλαμβάνει αλληλοταπεινώσεις, αλληλοκατηγορίες, αναπόληση μιας ζωής που έφυγε χωρίς καν να τη ξοδέψουν, αλλά και δέσιμο σωμάτων και ψυχών, έτσι που ούτε που περνάει από το μυαλό τους το διαζύγιο. Κι ακόμα κι όταν φτάσει το μαχαίρι στο κόκαλο και αρχίζουν να το σκέφτονται κάτι τους αποτρέπει. Σαν την αλεπού στο δόκανο που ξέρει ότι αν το αποχωριστεί θα πεθάνει λίγα βήματα πιο κάτω από την αιμορραγία. Σ’ αυτόν τον ατέρμονο χορό θανάτου, τα πράγματα θα περιπλακούν με την άφιξη ενός παλιού γνωστού (ξαδέρφου της Άλις). Το παράδοξο τρίγωνο που δημιουργείται φέρνει και τα τρία πρόσωπα στα όρια τους…

Το θέμα της μάχης των δύο φύλων που πραγματεύεται το έργο, το καθιστά αρκετά δημοφιλές στο ρεπερτόριο των θιάσων. Παρόλο που τα πρωτεία κατέχει η νεανική αναμέτρηση αρσενικού - θηλυκού της «Δεσποινίδας Τζούλιας», η φθορά της ώριμης σχέσης του «Χορού», μπορεί να συναντήσει άνετα το σημερινό θεατή. Υπό προϋποθέσεις όμως: Ο Νίκος Χατζόπουλος απέφυγε μια τολμηρή προσέγγιση που θα έφερνε το έργο στα μέτρα της εποχής μας και προτίμησε μια παράσταση που μέχρι και συντηρητική θα μπορούσε να χαρακτηριστεί. Και το έργο δυστυχώς είναι ένα κείμενο στριφνό που όσο περνάει ο καιρός σκονίζεται (όχι στην ουσία του, αλλά στα επί μέρους συστατικά του) όλο και περισσότερο Αν εξαιρέσει κανείς τους ατμοσφαιρικούς φωτισμούς του Λευτέρη Παυλόπουλου, αλλά και τα λιτά σκηνικά του Γιώργου Ζιάκα, η υπόλοιπη παράσταση καθοδηγήθηκε σε ασφαλείς δρόμους συμβατικής ανάγνωσης. Το αποτέλεσμα της μη προσωπικής άποψης του σκηνοθέτη είχε ως αποτέλεσμα έγκυροι ηθοποιοί όπως ο Γιάννης Βόγλης και ο Μάνος Βακούσης να προσπαθούν να αναμετρηθούν με το γιγάντιο κείμενο του Στρίντμπεργκ βασιζόμενοι στο προσωπικό τους ένστικτό, πιάνοντας στο περίπου μια ατμόσφαιρα που θύμιζε Στρίντμπεργκ (η ακόμα καλύτερα: την εφιαλτικότητα της δραματικής συνθήκης του συγκεκριμένου έργου του Στρίντμπεργκ). Εμφανέστερη αυτή η υποκριτική αμηχανία γίνεται στην περίπτωση της Μπέττυς Αρβανίτη, η οποία προδίδεται διαρκώς από τη σκηνική της αδυναμία. Ενώ στις στιγμές ηρεμίας της παίζει συγκρατημένα και αποτελεσματικά, στις δραματικές εξάρσεις της, μην έχοντας κάπου συγκεκριμένα να στοχεύσει, φτάνει (και ενίοτε ξεπερνά) τα όρια της υπερβολής.

Η συγκεκριμένη παράσταση του «Χορού του Θανάτου» είναι η απόδειξη του πόσο σημαντική είναι η παρουσία ενός έμπειρου σκηνοθέτη στο χειρισμό έργων μεγάλων απαιτήσεων. Θυμηθείτε τι και πως παρακολουθήσαμε πέρσι στο θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας…